Šesta priča

VUKOVAR - crtice o gradu

6. nastavak


idi na početak / idi na 5. nastavak


Internet je pun raznih blogova i w.w.w. «stranica» o Vukovaru. Najveći broj starih razglednica i fotografija je na www.vukovarac.net i www.vucafe.org . A u okviru "Priloga za historiju povijesti jednog ljudskog naselja" nezaobilazno je da i ja nešto napišem o Vukovaru.

Tvornica «Borovo» ili ono što je od nje ostalo i Naselje, danas su deo Vukovara, grada na ušću Vuke u Dunav.

Grada...»koji je godinama bio nepoznat». Nekada je bilo teško u razgovoru objasniti «...gdje se on točno nalazi...» ili kako se do njega dolazi. «Za Vukovar - i za ono što on znači – znali smo samo mi, njegovi stanovnici, dok ostalima nije bilo ni osobito važno da o njemu nešto čuju».
Ni nama iz «Borova» i naselja Vukovar nije bio važan. Mi smo od uvek imali autobus da nas odoveze u Općinu, ako smo imali nekog posla sa državom. Možda u Gimnaziju ili Ekonomsku školu, ako nismo išli u «DIŠ», neku školu u Osijeku ili negde još dalje...

A sve ostalo smo imali u Naselju: Tvornicu, svoje stanove, aerodrom, željezničku stanicu, svoju poštu, svoje korzo, svoje kino, svoju kafanu, stadion, teniska igrališta, bazen, parkove, ulice bez blata, svoju robnu kuću ...
U velike kupovine odlazilo se u neke druge gradove.

O imenu grada

Ime se izvodi iz antičkog naziva reke Vuke, koja se od doba rimljana zvala Ulca ili Hiulca. U srednjem veku u dokumentima se naziva Wolkou (Vuko) i flavium Wlcha (Vuka), fluvio Wolkouize (Vukovica).
Utvrda oko koje se razvilo naselje naziva se castrum de Walco, comitates de Volco, a prvi put se oblik imena Walkow javlja1244.godine.
Klasični oblik imena reke Ulco (flavius) sleveniziran je i feminiziran od muškog roda, te Slaveni naseljeni ispod utvrde nazivaju reku Vlcou (Vukov) tj. Vuka, a naselje verovatno Vuk.
U starim zapisima 1291. prvi put se javlja slavenizirani oblik imena grada. Vukovarski ban Nikola (banus de Wolco) u svojoj ispravi piše da je izdaje u Vuku (datum in Wolk).
Mađarizirani naziv Vukovara Wolko-war što je prevod latinskog Wolko-castrum (Volko-grad ili Volko-utvrda) prvi put se javlja 1323.godine. Verovatno iz razloga da se naselje na desnoj obali Vuke razlikuje od varoškog kolonističkog mjesta nastalog ispod Vukovske utvrde, otuđenog od nje dobijanjem povlastica hercega Kolomana 1231. (Nada Klaić -"Crtice o Vukovaru u Srednjem vijeku"/Gradski muzej Vukovar-1983.)

O nastanku grada

Teško je reći kada je zapravo Vukovar nastao.
Nastanak Vukovarske utvrde, oko koje se formiralo naselje, veže se za kneza Pribinu. Nakon sklapanja mira sa bugarima 03. IX 846.g. Ludovik II Njemački (?.o.805.-876.) je knezu Pribinu (poreklom iz Moravske) za njegove zasluge poklonio, uz ostalo i sto kmetskih selišta uz rijeku Vuku («concedit pleno iure Bruwino centum mansons juxta fluvium Vlalchau»). Pribina na svom posjedu oko Vuke najverovatnije podiže utvrdu (846.-860.), oko koje se na obe obale formiraju naselja. Na mestu Novog Vukovara najverovatnije postoji naselje Varašci. Pribina kao vazal Ludovika II. naseljava Sase, Teutonce, Slavene... Pribina gine 860. ili 861. u ratu protiv Kolmana (sina kralja Ludovika) i Rastislava moravskog kneza. Nasljeđuje ga sin Kocelj kao donjopanonski markgrof. Vlada kao samostalni slavenski knez.

Svetopulk (koji sa Rastislavom i Koceljom obnavlja Velikomoravsku i Slavensku državu u donjoj Panoniji) 829.godine dozvoljava Ugarima pod Arpadom da se nasele u Panoniji. 896. godine vode se ugarsko-bugarske borbe oko Dunava. Tih godina Ugari osvajaju i Vukovsku Pribinovu utvrdu. Ugarska plemena naseljavaju Banat, Bačku i Srem (Nyék – Nuštar). Ugri državu organiziraju prema franačkom uzoru. Osnivaju krajiške marke. Ugari 1071./1072. godine osvajaju celu Panoniju. Organizacija krajiških marki je zamenjena županijama. Otada verovatno počinje postojanje Vukovske (Vukovarske) županije.

Zapisano o gradu

Prvi pisani spomen Vukovske županije je iz 1220. kada kralj Andrija II. Arpady poklanja dvorskoj dami, svoje žene Jolande, Ahalyz «zemlju Widhor od 60 plugova u vukovskom komitatu (comitatus de Wolkow)».Andrijina darovnica iz 1220. (Arhiv Hrvatske)

Herceg Koloman daje 1231.godine privilegij «građanima» Vukovara. U uvodu kaže:"...da smo našim građanima koji borave ispod vukovske utvrde, to jest Teutonima, Saksonima, Ugrima i Slavenima odredili takvu slobodu ..." i dalje se navode dane slobode. A od svih danih sloboda je ona o slobodnom ribarenju na Vuki i Dunavu jedina «sloboda». Sudska vlast je u ovlasti zapovjednika Vukovarske utvrde. Tako Vukovar postaje treći grad u Slavoniji kao slobodni kraljevski grad.

Provala Tatara 1241. pod vodstvom Batu Khana nije mimoišla ni Vukovsko utvrđenje i naselja oko nje. Preko ruskih ravnica, opustošili su Poljsku i provalili u Panoniju. U zimu 1242. prelaze zamrznute Dunav i Dravu. U poteri za Ugarskim kraljem Belom IV. pustoše Slavoniju. U svojoj poteri su stigli do Jadrana, gde se Bela IV sklonio u utvrđene gradove Dalmacije. Na vest da je umro glavni Khan Ogotaj, sredinom 1242. Tatari su se vratili u Aziju.

Privilegij građanima Vukovara potvrđuje Bela IV 1244. u okviru plana za sređenjem prilika nakon Tatarske provale. I Kralj Stjepan 1263. kao mlađi kralj i sin Bele IV potvrđuje povlastice Vukovaru.
Ludovik I. izdaje 1345. građanima Vukovara povlasticu za održavanje godišnjeg sajma.

Tursko doba

Turci pod Sulejmanom Veličanstvenim, u svom pohodu ka Beču 1526.godine, osvajaju Ilok, Vukovarsku tvrđavu, Borovo...U osvojena mesta naseljavaju stanovništvo carstva koje je prihvatilo islam. Domaće stanovništvo je uglavnom napustilo kraj.
Godine 1662. kroz Vukovar prolazi Evlija Muhamad Zilli sin Dervišov (1611.-1679.) nama poznatiji kao turski putopisac Evlija Ćelebija. U svojim knjigama Sejahatnama ostavlja zapis o Vukovaru. Grad ima oko 3.000 stanovnika, Turaka, Ugra, Židova, pravaoslavne i katoličke raje. Pet mahala, nekoliko džamija, hanova, hamama i puno dućana. Dve škole. Na mestu gde je danas dvorac «Eltz» nalazilo se turbe H'ndu Babe koji je navodno predvideo pohode Sulejmana Veličanstvenog. Mesto gde su mnogi Turci dolazili izdaleka da se poklone.
Vukovar 1608.

Vukovarski kraj je oslobođen od Turaka 1687. Vukovar je razoren, spaljen i napušten. Polako ga naseljavaju neki novi stanovnici: Njemci, Mađari, Židovi, Rusini, Slovaci, Ukrajinci, katolici, protestanti, pravoslavni Vlasi ... i Vukovar se obnavlja.

Datumi novog doba

Prva pošta otvorena je 1715.

Crkva Sv. Filipa i Jakova sagrađena je do 1733.g., a Franjevački samostan do 1736.g. Svoj konačni oblik Franjevački samostan sa crkvom Sv. Filipa i Jakova dobio je nakon historicističke obnove i proširenja crkve 1896-97. godine.

Parohijska pravoslavna crkva Sv. Nikolaja izgrađena je u periodu od 1733-1737.g. s elementima provincijskog pučkog baroka. Dograđivana je 1755. i 1763.g.

Prva sinagoga je podignuta 1845. Prodana je 1894.godine kalvinistima za njihovu bogomilju. Nova sinagoga je podignuta 1889. Opljačkana i devastirana 1941.-1945. Židovska opština Beograd, kao naslednik imovine Vukovarskih židova, prodala je sinagogu Vukovarskoj opštini 1957. kada je srušena! Staro židovsko groblje je zapušteno i zaboravljeno kao i vukovarski židovi!

Vukovarska sinagoga

Filip Karlo Eltz, komornik njemačkog cara, nadbiskup Maintza 1736. kupuje ogromno imanje oko Vukovara sa 35 naseljenih mesta u okolici. Od tada mnogo toga je vezano uz grofove Eltz. Nebi bio nikakav grof da nje izgradio dvorac. Gradnju je počeo 1749.g. vlasnik vukovarskog feuda, grof Anzelmo Kazimir Eltz. U početku je bio sagrađen samo središnji dio, a kasnije je dvorac više puta dograđivan. Već 1781.g.izvršeno je prvo veće proširenje dvorca, a konačan izgled dvorac je dobio početkom 20.st. U njemu je nakon II. sv. rata jedno vreme je bila smeštena Vojna muzička škola. Nakon preseljenja škole u Zemun, početkom šezdesetih godina prošlog veka, u dvorcu je smeštena gimnazija čija je zgrada oštećena u potresu 1963.godine. Od 1968. godine u njemu je gradski muzej.

Marija Terezija u svojim reformama Austijskog carstva 1745.godine obnavlja Vukovarsku županiju.

Zgrada županije

Kuga hara Vukovarom 1795. Na «Kugino groblje» danas podseća kapelica za koju mnogi neznaju zašto je podignuta!
Prva apoteka, otvorena je 1787.godine. Prva gradska bolnica je osnovana 1857.

Jedna od Vukovarskih apoteka

Katastrofalan požar u kojem je Vukovar gotovo spaljen zbio se 1822.

Vatrogasno društvo je osnovano 1875.

Prvi parobrod prošao je 1831. iz Budimpešte za Zemun, a redovna parobrodska veza od 1883. povezala je Vukovar sa Novim Sadom i Zemunom.

Telegrafom se Vukovar povezuje sa svetom 1859. godine, a prvi telefon je zazvonio 1901.

Vukovar 1983.

Prva štamparija je otvorena 1876. Štampane su prve vukovarske novine na njemačkom jeziku. Kasnije su bile još tri štamparije.

Željeznicom je Vukovar povezan 1878. kada je pored Vukovara sagrađena pruga od Subotice do Slavonskog Broda. Željeznička stanica je bila ona u današnjem Naselju «Borova». Priključak Vukovaru je sagrađen 1912. kada je puštena u promet pruga Vukovar-Ilača-Šid-Sremska Rača. Tada je sagrađena i željeznička stanica.

Osnivaju se škole! 1733. srpska, 1743. hrvatska, a 1743. njemačka škola. Šegrtska škola osnovana je 1886. Četverogodišnja realka (gimnazija) osnovana je 1891., a 1894. godine je podignuta zgrada Gimnazije na današnjem mestu.

 Gimnazija u Vukovaru

Prva ribarska zadruga osnovana je 1881. Krojačka, postolarska, užarska, tkalačka i čaraparska zadruga je osnovana 1883. Lončarska zadruga osnovana je 1893. Opančarska zadruga 1894. Krznarska 1883., a 1894. Mlinarska zadruga ...

Mlinovi na Dunavu

Hotel “Lav” sagrađen je 1840.godine. Hotel se nalazio na prostoru istočno od crkve svetog Roka uz dvorac, prema Parabrodarskoj ulici, gdje su se nekada nalazile tri zgrade: vlastelinska uprava žitnice, škola i novo vukovarska općina. Oronuo, islužen, oštećen u potresu 1963. porušen je!

Hotel "Lav"

Hotel “Grand” sagrađen je 1896.godine. Kupljen od strane radnika Vukovara 1919.godine, postao je Radnički dom. U njemu je 1920. održan Drugi kongres Komunističke partije Jugoslavije. Godine 1921. oduzet je radnicima nakon donošenja “Obznane”. Nakon toga do 1943. bio je ponovo hotel “Grand”. Njemački klub postaje 1943. Nakon oslobođenja Vukovara 12.IV 1945. jedno vreme je u njemu bila smeštena bolnica za ranjenike, da bi 22.XI 1945. ponovo postao Radnički dom.

Hotel "Grand"

Dvadesto stoljeće

Prvo industrijsko poduzeće je bila tvornica kudelje «Hungarija» izgrađena 1905. kao filijala iste firme iz Vrbasa.

Prva kino predstava održana u Vukovar je navodno još 1906. godine, kada su braća Limijer na svom putu propagiranja kina proputovali kroz ove krajeve.

Prva električna sijalica zasvetlila je u Vukovaru 1909. iz električne centrale kudeljare «Hungarija».

Prva nogometna lopta doneta je u Vukovar 1907., a prvi nogometni klub «Sremac» osnovan je 1911.

I NA KRAJU

Dvadeseto stoljeće donelo je svetske ratove, od kojih će biti strašniji, samo budući ratovi!
Nacionalnim buđenjima devetnaestog veka, ruku pod ruku ide i šovinizam!

Prvim svetskim ratom nestaje kozmpolitizam Vukovara (ideja prema kojoj humani i prosvjećeni ljudi uspostavljaju odnose bez obzira na nacionalne, vjerske, državne granice i unapređuju općeljudske odnose/Hrvatski enciklopedijski rečnik EPH d.o.o.Zagreb-Novi Liber d.o.o. Zagreb 2002.,2004.)!
8. jula 1914. Austrougarske vlasti priredili su protusrpske demonstracije u Vukovaru na kojima se uzvikivalo: "Apcug Raci, Apcug kralj Perar!" i tako dalje! (Brana Majski: Radnički dom u Vukovaru, Vukovar 1987.)
Kroz grad prolaze vojne kolone. Kolone talaca Srba iz Srema. Građani ginu na raznim austro-ugarskim bojištima u slavu Austro-Ugarske. Na pustarama grofa Eltza rade zarobljeni Rusi. Kraj rata se pamti po paljenju «Drvenog Beče», vojne bolnice na početku današnjeg Bršadina i po pljačkanju pustara grofa Eltza u bezvlašću koje je obilježilo kraj rata.

Godine 1931. «Bata A.D.» - Zlin gradi u blizini grada veliku tvornicu i naselje za svoje «saradnike», koji nikada i nisu zapravo postali deo Vukovara. ("Naselje "Bata" Borovo ne leži na teritoriji grada Vukovara ni sa jednim dijelom, nego se nalazi na teritoriji Opštine Borovo."- dopis Gradske uprave Vukovara 1.X 1934.)
Ipak postaje, tek administrativno. Od 1954. godine ukidanjem Opštine Borovo tvornica i Naselje postaju Mjesna zajednica Vukovara.
Batino «Borovo" i Naselje koncipirano je prema tada najvišim svjetskim standardima urbanističko-arhitektonskog planiranja. Svojim se urbanističko-arhitektonskim konceptom nameće zatečenoj lokalnoj tradiciji, koja u tom trenutku duhovno nije bila spremna za tako radikalne promjene” (Krešimir Galović: “Nabori moderne hrvatske arhitekture/Protiv kiše i blata – Bata”!/Vijenac Matice Hratske/Broj 224, 03.X 2002.) ”. Ta duhovna spremnost vukovaraca traje do danas.

Drugi svetski rat donosi Njemačku okupaciju, Ustaški preki sud, «Crveni mlin», Dudik. Ponovo šovinizam, progon Židova, Srba i svih drugih koji nisu bili za ustaštvo i njemačku okupaciju.

Od 1945.-1991. doba je mira, bratstva-jedinstva (ma ko šta o tome mislio). I najvećeg procvata grada u njegovoj historiji.

Vukovar (Radnički dom) oko 1970-te i neke

A onda 1991.godine «...došao je rat, s Vukovarom se dogodilo ono što se dogodilo, i zanimanje za njega tada se probudilo, i naraslo do mjere o kojoj Vukovarci nikad nisu mogli ni sanjati. Moglo se čuti kako se hvale i kako su ponosni oni koji su nedavno bili u Vukovaru i vidjeli ga svojim očima, i moglo se čuti kako gorko žale oni koji nikad nisu otišli onamo, premda su imali priliku. Ali i jedni i drugi, osjećali su potrebu da o tom gradu doznaju više, kako bi pokušali sebi objasniti ono što se s tim gradom dogodilo. Svi su ga, ukratko, počeli doživljavati kao nešto svoje, a u isto vrijeme osjećali i prazninu u svome znanju o njemu.» (Pavao Pavličić: Vodič po Vukovaru-Mozaik knjiga, Zagreb 1997.)

(Najvažniji izvori na koje se pozivam navedeni su u tekstu posta. Fotografije su uglavnom sa pomenutih w.w.w. ili nekih drugih, i koliko sam proverio nisu autorizovane.)

nastavlja se...

Peta priča

RIJEKE (Dunav i Vuka)

5. nastavak
idi na početak / idi na 4. nastavak

Dunav

Rijeka uz koju su ljudi živjeli oduvek. Za koju su vezali svoje sudbine. Kojoj su romane pisali i pesme pjevali. Za kojom su tugovali kad su je napuštali! Milom ili silom. Sanjali je. Tepali joj. Psovali je.
Pitoma i divlja, kao i ljudi što žive uz nju!

Koja je spajala i razdvajala. I oduvjek bila granica!

Dunav kod "Borova" i naselja

Kroz središnji Panonski bazen teče rijeka Dunav i zbog toga se on često naziva Dunavskim bazenom.

Stoljećima put kojim se plovilo nizvodno i uzvodno.

Rijeka duga 2850 km', sliv joj je 817 000 km² (oko 7,8 % teritorije Evrope). Tu danas živi više od 80 miliona stanovnika. Plovna 2589 km., od Ulma do ušća. Izvire u Schwarzwaldu, utiče deltom u Crno More.

            
Izvor Dunava                                         Delta Dunava (Landsat satellite)

Prirodna granica i velika rijeka koju je teško preći. Od Rimskog doba Limes, administrativna granica carstva (Sistem manjih i većih utvrda, kula i vojnih logora /burgus, castrum, casellum, praesidum, turris…).

Na odsječku limesa koji je pripadao Drugoj Panoniji nalazile su se utvrde: Ad Militare (Batina), Ad Novas (Zmajevac), Albanum (možda Lug), Donatianae (možda Kopačevo), Ad Labores (možda Nemetin), Teutoburgium (Dalj), Titoborgium (Borovo), kod Vukovara je Ulco Omne Mutatio (prelaz preko Vuke?), Cornacum (Sotin), Cuccium (Ilok), Malata ili Bononia (Banoštor), Cusum (Petrovaradin), Acumincum (Stari Slankamen), Rittium (Surduk), Burgenae (Banovci) i Taurunum (Zemun). Uz Dunavski limes Rimljani su izgradili cestu, koja je povezivala pomenute utvrde i formirana naselja uz njih. Mreža puteva tada trasiranih održala se do danas! U to doba, doba Rimskog Carstva, Rimljani su sprečavali plovidbu Dunavom (ant. Danubius).

Za saznati malo više o Dunavu, najbolje je sjesti uz njegove obale i slušati šta priča ta zelena voda koja teče, dok vam misli nježno miluje muzika, An der schönen blauen Donau. Pogledat će te njegovim tokom i zelene vode će poplaviti.

Johann Strauss, ml :Na lijepom plavom Dunavu

Vuka

Lena Slavonska rječica. Duga 112 km'. Duž toka stvara močvarna područja koja su uglavnom isušena i uređena.

Izvire ispod planine Krdije, a kod Vukovara se uljeva u Dunav. Nekada se uljevala širokim močvarnim ušćem koje je razvojem grada uređeno, uglavnom nasuto. Ušće je dijelio otok zapisan kao Adica, pa je sjeverni krak ušća ostavljen i tako se Vuka umjetno, uzvodno uljevala u Dunav. Nakon velike poplave 1965. godine prokopan je kanal, pa se Vuka uljeva direktnim tokom, a staro ušće je pretvoreno u marinu, čiji severni ulaz Dunav puni pijeskom i muljem! 

            
Rijeka Vuka                                           Uređeno ušće Vuke

U vreme Rimskog carstva imenovana Ulco ili Hiulca. U ranim i kasnijim srednjevekovnim spisima je Wlco, Wlcha, Wolco, Wolcou, Walkow...Slavenizirani nazivi Vuko, Vukovica, Vuka.

Rijeka kojoj Vukovar duguje ime. Slaveni naselje nazivaju Vukov ili jednostavno Vuk (zabilježeno 1291 g.), a   mađarizirani naziv grada: Wolkowar (Wolkouar i Wolkouuar) - prvi put je zabilježen u dokumentu od 10.XII 1323. godine Karla I. Roberta Anžuvinskog,  što u doslovnom prevodu znači Grad na Vuki!

Izvori slika:
vukovar.hr/
destinacije.com/
zulu.ssc.nasa.gov/


nastavlja se...

Četvrta priča

PRADOMOVINA SLAVENA (Slovena)

4.nastavak

idi na početak / idi na 3. nastavak

U doba romantike i verovanja da smo svi Slaveni i kada se nismo morali stidjeli da smo sa brdovitog Balkana, pričali su nam priču:

Once upon a time...

... u šumama kraj velikih reka, čak tamo iza Karpata, živio je ponosan, hrabar i miroljubiv narod. Jednog dana, kada su počele velike seobe, uputio se da traži nove krajeve u kojima bi živio. Tražili su najlepšu zemlju na svetu. Tražili su i tražili... i našli: prostrane ravnice Bačke, Banata, Srema i Slavonije. Brda Bosne. Kršne Hercegovinu i Crnu goru. Slovenske Alpe i ljeti pokrivene snegom. Brdovitu Šumadiju i toplu Vardarsku dolinu i došli su do najlepšeg mora na svetu, Jadranskog.  
I rekli su: Ovo je najlepša zemlja na svetu! Tu ćemo ostati zauvek!

                                                                   Slaveni

Gde je prapostojbina Slavena?

Najstariji poznati zapis u kome se pominju Slaveni je istoričara Pseudo-Cesarija (Pseudo-Caesarius Nazianzus, Dailog.II) iz 525. godine. Ni u kasnijim pominjanima Slavena drugih pisaca, ne objašnjava se kako su došli tu gde su zatečeni i otkuda su došli, kao npr. za neke nove narode koji se pojavljuju u Panoniji, Hune ili Avare. Može se izvući zaključak da je tim piscima, normalno da Slaveni žive tu gde su ih zatekli.

Dakle, nisu došli ni otkuda, oduvek su tu!

Ima mnogo teorija gde je prapostojbina Slavena. Smeštaju je na prostor između Visle i Odre do Baltika. Zatim, na prostore južne Belorusije i severne Ukrajine. Ima i teorija o prapostojbini na prostoru oko toka Dunava i Panonije, tzv. Balkanska teza.

Kako pripadaju Indoevropljanima, postavlja se pitanje gde je prapostojbina Indoevropljana? Dve novije teorije Indoevropljane svrstavaju na prostore severno od Crnog mora, Zakakvkazja, Irana, Male Azije, Mediterana te duž Volge i na zapadu ka Balkanu. Druga teorija lokalizuje prostor istočne Anatolije, južnog Kavkaza i severa Mesopotamije.

SEOBA SLAVENA (Slovena)

Bilo kako bilo, već sredinom V veka n.e. Slaveni su živeli od Odre na zapadu do Dnjepra na Istoku. Od Baltika na severu do Jadrana i Egejskog mora na jugu.

          
Nalaz u Craoiva.RO                          Slavenska grnčarija

Naseljavanje tih prostora trajalo je stoljećima, a uzroci za seobe su različiti: velika pomeranja raznih naroda u vreme poznato kao «seoba naroda», verovatna brojnost Slavena u prapostojbini, ma gde ona bila, razvoj materijalne i duhovne kulture, a time i razvoj društvenih odnosa, te napokon propast Rimskog carstva i slabost Bizanskog.

                                                     Slavenski ratnici

Brzi i izdržljivi pešaci, dobri graditelji čamaca (monoksila), vešti u upravljanju njima prelazili su velike udaljenosti. Sa Avarima je došla i jedna tehnološka novotarija. Kola! Njima su se mogli prevesti ratnici, ali i njihove porodice, veliki tereti i čitava plemena: Obodriti (Bodriči), Ljutiči, Pomorani, Rugini, Srbi, Hrvati, Sloveni, Lužički Srbi, Beli Hrvati, Kriviči, Vjatiči, Dregovići, Drevljani, Poljani, Duljebi, Severjani, Poljani, Planjani, Jezerci, Milinzi, Duljebi, Došani, Timočani, Moračani, Strumičani...

Slavenska plemena u srednjoj Evropi


Jedni, naseliše istok, osnovaše Novgorod, Smolensk i Moskvu!
Drugi, na severu osnovaše kneževinu oko finskog grada Ladoge.
Oko grada Gnjezna udariše temelje Poljskoj državnosti.
Na zapadu dadoše ime Lajpcigu, Libeku, Berlinu, Gracu.

A na jug, izgleda, krenuše najgori! Skupnim imenom Južni Slaveni. Putem pljačkaju, pale, pustoše! U jednom zapisu iz VII veka opisana je pljačka Tesalije, Helade, Epira...Asimiliraju zatečeno stanovništvo, delom već romanizirano. Sa Avarima opsedaju Konstantinopolj 626. godine...Ratuju svoji sa svojima. Do danas!

A seobe traju! I danas!

Ilistracije u postu sa:
www.craiova.ro
slovanstvo.wz.cz
www.tyl.mil.ru/page814.htm
www.carantha.net


nastavlja se...

Priča treća

SLAVENI (Sloveni)

3. nastavak

idi na početak / idi na 2. nastavak

     Slaveni su najbrojnija narodonosna skupina u Evropi. Naseljeni od Njemačke preko Azije do Tihog okeana. Od Baltika do Jadrana i Crnog mora. Jedan dio Slavena, tzv. Južni Slaveni koji danas naseljavaju dio Panonije oslonjen na Balkanski poluotok, na kome su većina, odvojeni su romanima, ugrima i germanima od ostalih slavenskih plemena Evrope i Azije. 

                              
              
    Nekoliko miliona Amerikanaca, Kanađana ili Australijanaca slavenskog su porekla (poljskog, ruskog, ukrajinskog, češkog, srpskog, hrvatskog...). Za neke skupine bi se moglo reći da ih je više nego pojedinih naroda u svetu. Delovi pojedinih slavenskih naroda (Hrvati, Srbi, Makedonci, Slovenci, Rusi, Lužički Srbi, Poljaci, Slovaci...) uslovljeno historijskim nastankom nekih država, žive u mnogim neslavenskim zemljama i inoslavenskim zemljama kao manjine. Tim razlozima, velika skupina tzv. Južnih Slavena nastanjena na Balkanskom poluotoku, živi odvojena germanima i Ugrima od ostalog korpusa Slavenskih naroda.
     Svi slavenski narodi su u nekim periodima svoje prošlosti bili potčinjeni drugim narodima i državama ili podeljeni živeli u različitim državama. A bogami i potčinjavali druge narode, pa i one iz Slavenskih plemena koji izrastoše u narode!
      Jezički i kulturološki, to je najkompaktnija skupina naroda u Evropi.
    Razlike pojedinih slavenskih jezika su manje nego npr. između nekih njemačkih dijalekata. Nasuprot poređenju, njemačko jezičko i kulturno područje se većim delom nalazi na relativno cjelovitom i nepodeljenom prostoru, za razliku od slavenskog jezika i kulture koji su u tom pogledu izrazito podeljeni.
    U savremenim slavenskim jezicima utvrđeno je oko 2000 reči (leksema) osnovnog tipa koje su opšteslavenske. Nasleđene iz slavenskog prajezika. Poznato je da se u svakodnevnom govoru koristi i manje reči za međusobno sporazumevanje.
     Iako u strukturi slični, slavenski jezici se na više načina razlikuju. Dalja tendencija ka izdvajanju novih književnih jezika i kultura u slavenskom svetu odvijaja se i sada, za šta je u svetu gotovo nemoguće naći primer.
     Broj slavenskih naroda danas se gotovo podudara sa brojem pripadnika naroda koji govore pojedinim slaveneskim jezikom.
     U antropološkom smislu i pored sličnosti, rasno su različiti! Vekovni kontakti i mešanja, što iz ljubavi ili sile, uslovili su razlike.
    U istorografiji Slaveni se sreću relativno kasno. Tek u vreme velike seobe naroda od IV-VII veka n.e..    Razlog je što nisu imali ni pismo, ni državu.
     Prvi spomen, bez dovoljno argumenata, nalazi se u četvrtoj knjizi «Historije» Herodota (grč. Heriodotos, ‏ 484-‎ 424.p.n.e). Opisujući Skite pominje Skite-ratare plemena Nuri, Budini i druga. Misli se da opisuje Slavene.
    Kasniji rimski i grčki pisci Tacit (Publius Cornelius Tacitus, oko55.-120.), Plinije Stariji (Gaius Plinus Sekundus Maior 23.-79.), Ptolomej (Claudius Ptolemaeus oko 90.-oko168.) pominju u svojim djelima veliki narod Veneda (Veneta) između Baltika i Karpata. Izraz se u različitim varijantama vezuje za Slavene ili za deo Slavena.
    Ime Slaveni (Sklaveni) nalazimo u VI veku kod Jordanesa (Jordanis o.500-‎ 552) koji ih teritorijalno određuje obroncima Karpata, gornjim tokom Visle, rekom Prut na zapadu i Dnjeprom na istoku. Piše da tu teritoriju naseljavaju Venedi, Slaveni i Anti. To su opšteprihvaćeni pojmovi koji se vežu za Slavene.


nastavlja se...

Priča druga

NARODI PANONIJE

2.nastavak

idi na početak

Ko su Panonci u etničkom smislu nije razjašnjeno do danas. Niti će biti!

Najstariji stanovnici u ovom delu Panonije živeli su u doba neolitika (mlađe kameno doba) 6.000-2.200 godina p.n.e. Stanovnike koje su sretali i opisivali grčki hroničari u svojim zapisima, na širokim prostorima od Crnog mora do Baltika, nazivali su Barbarima. U antičkoj Grčkoj svi koji govore na njima nerazumljivom jeziku, bili su barbari (grč. barbaros: koji nije Grk, stranac).

Skiti su skupine iranskih nomadskih plemena koja su živjela u Panoniji od VII –I veka p.n.e. Osim ovih skitalački plemena ove prostore naseljavala su i sedelačka plemena, uglavnom nezabilježenih imena.
          Skiti i Skitija

Tračani su narodi kojima su pripadali Dačani, čija su plemena Anarti, Apuli, Buri, Saci i dr. naseljavaju prostore severno od antičke Grčke, dijelove Panonije od Karpata do Dunava.

Trački ratnik       Dačani

Iliri je skupno ime za plemena na prostoru današnjeg Balkana. Plemena Pelagezi-Pannonii živeli su na širokim prostorima Panonije. Njima Panonija duguje ime. Izvedeno iz ilirskog jezika, od preindoevropskog korena reči pen: močvara, voda, mokro. Imena mnogih plemena: Albanoi, Dalmatae, Histri, Liburni, Maezaei, Sardeaties... sačuvana su u geografskim pojmovima.


Iliri   i  Ilirska plemena

                     

   
Stari Ilir


Sarmati su nomadski narodi iranskog porekla. Od sredine I milenija p.n.e. žive na prostoru južnog Urala. Posle približno 250-te godine p.n.e. proširili su se na zapad. Jedan ogranak (Roksolani) stigao je na ušće Dunava, a drugi (Jazigi) se naselio u ravnici između Karpata i Dunava.
Sarmati       Seoba Sarmata (III. st. p.n.e.)

Kelti su došli tokom IV st. p.n.e.. Najverovatnije, prvo ogranci plemena Boji, po kojima je izvedeno prvo ime Češke (Bohemia). Arheološki nalazi su pronađeni u Donjem gradu u Osijeku, Vinkovcima. Kelti su se saživeli sa domorodačkim panonskim ilirskim plemenima Breuke i Amnite. To je dovelo do mešavine kultura koja se naziva Kultura Skordiska. Skordiski plemenski savez je nastao posle 279. godine p.n.e. kad je istočno keltski vladar Breu proveo svoju vojsku kroz Podunavlje u osvajanja Delfa. Po povratku vojske iz neuspelog pohoda, zajedno sa onim Keltima koji su ostali u podunavlju i starosedelečkim stanovništvom, osnivali su zajednicu Skordiska (Civitas Scordiscorum). Prostirala se na prostoru od Kupe do ušća Save u Dunav. Osnivaju prve gradove npr. na prostorima današnjeg Siska (Siscia) ili Beograda (Singidunum). Kuju novac, plove Dunavom, Savom, Dravom…Donose vitlo, ručni mlin, točak. Gradili su utvrđena naselja tzv. oppidume.

          Novac Kelta u Scordisku                 

                                                                                                         Oppidum i Keltski ratnik

Seobe kelta 

Germani, a njihova plemena su mnogobrojna! Tacit (Publius Cornelius Tacitus, O.55-120.g) je zapisao oko 60 plemena. Ima mišljenja da je Tacit opisao neka plemena, a da nisu bila germanska. Jednostavno ih je imenovao germanskim jer ih je našao na prostoru Germanije. Sam Tacit navodi da je pojam Germanije, kao pradomovine Germana, nastao tek u I veku.

Germani i njihove seobe

Goti su jedno od germanskih plemena. Godine 335. godine suzbijaju Vandale i Bizantski car Konstantin I (Flavius Valerius Aurelius Constantinus - vladao:306.-337.g.) im odobrava da se nasele u Panoniju. Jedan ogranak Gota, istočno-germanskih Gota, deli se na Vizigote i Ostrogote.

Goti (Young Folks' History of Rome)

Huni 375. godine dolaze iz Azije, a najveći uspon dostižu pod vodstvom Atile (*395.-†453.) zvanim “bič božiji” (flagellum Dei). Slaveni ga nazivaju Atila Pasoglavi. Pustoše Mezijom, Ilirikom, Tracijom, Galijom, Italijom. Nakon smrti Atile “država” Huna se raspada, a oni se uglavnom vraćaju tamo odkuda su došli.

        Provala Huna

Vizigoti pod naletom Huna napuštaju Panoniju i odlaze u Traciju i Meziju. Kasnije razaraju Rim.

Vizigoti

Ostrogoti nakon odlaska Huna naseljavaju Panoniju, ali je osiromašenu i opustošenu (nakon Huna) napuštaju i prelaze Savu u Meziju. Kasnije su se neselili oko Novae (Bugarska). Vraćali su se ponovo na prostore Panonije i ratovali sa onim plemenima i narodima koji su je naselili. Najznačajniji kralj Ostrogota je bio Teodorik Veliki, koji je svrgnuo prvog barbarskog kralja Italije Odoakara.



Gepidi, gotski narod o kome se malo zna, bili su saveznici Huna i Atile. Nakon raspada Huna, naseljavaju staništa Huna u Daciji na obe obale Tise. Odlaskom Ostrogota 437. godine, Gepidi prelaze Dunav i naseljavaju Srem, osvajaju Sirmium i stoluju u njemu do 567.

Arheološke iskopine Gepida u VinkovcimaNovac Gepida

Langobardi, germansko pleme s donje Elbe, krajem IV. stoljeća naseljavaju gornji tok rijeke Tise, a 546. godine šire se Panonijom i naseljavaju uglavnom Slavoniju. Nakon Langobardsko-Gepidskih ratova, 568. godine odlaze u Italiju i naseljavaju današnju Lombardiju.


Zlatni reljef sa bačve Langobardskog kralja Agilulfa


Gepidi i Longobardi u Panoniji

Avari ili Obri mongolski nomadi polaze tragom Huna. U savezu sa Langobardima i Bizantom ratuju protiv Gepida, a posle ratuju i sa Bizantom. Pokoravaju ili stupaju u savez sa raznim plemenima. Avarski kagan sa Slavenima prelazi Dunav i osvaja ceo Srem, a godine 582. osvaja Sirmijum.

Avari i nakit Avara



Svi ti nabrojani narodi su imali, odmah tu pored sebe, tada najveću silu poznatog sveta sklonu osvajanjima, stare Rimljane i njihovo Rimsko carstvo. Rimljani su Panoniju osvajali postepeno. Trajalo je to skoro cijelo jedno stoljeće od Oktavijana, prvog rimskog cara (*63.p.n.e.-†14.n.e.) do Hadrijana (*76.-†138.) koji je uspostavio kolonije Aelia Mursia (Osijek) i Aelia Aquincum (Budim). Kasniji carevi su delili Panoniju na Gornju i Donju, a Dunavom se, manje ili više, protezala granica (Limes) prema plemenima koja su nadirala sa istoka.

Slabljenjem Rimskog Carstva, sredinom V stojeća Panonijom su zavladali pominjani Huni, a nakon smrti Atile prelazila je "iz ruke u ruku": Ostrogotima (456-471), Lombardima (530-568), Avarima (oko 560 - 800), Slavenima (za koje neki kažu da su tu u Panoniju došli oko 480. godine, a bili samostalni oko 800-900 godine), Mađarima (nakon 900.), Habsburgovcima, Osmanlijama itd.


Rimske provincije na Balkanu

I svi ti narodi su se mrzili i voljeli, voljeli i mrzili i do danas. Pa kako onda znati ko su ustvari Panonci?

nastavlja se...

PRILOZI ZA HISTORIJU JEDNOG LJUDSKOG NASELJA: Priča prva

 NUNTIA  VETUSTATIS (Glasnik starine)

1. nastavak

Historija (grč.: "ιστορία") je znanost koja proučava prošlost, bavi se obrađivanjem prošlosti; memorija (sećanje) koju buduće generacije čuvaju o prošlosti; pripovijedanje o prošlosti, povijesti. Tako je zapisano u Hrvatskom enciklopedijskom rječniku (EPH i Novi Liber u Zagrebu 2004. godine). 

Pojam se gotovo identično objašnjava i u drugim rječnicima naroda i narodnosti Balkana koji se služe jezikom na kojem pokušavam pisati ovaj blog, s punim pravom da taj isti jezik nazivaju kako hoće! Encyclopedia Britannica iz 1911. godine napominje da je "historija u širem smislu... sve što se dogodilo, ne samo sve pojave ljudskog života, nego i od prirodnog svijeta također. Historija obuhvata sve što se mijenja, i kada se uzme u obzir da je savremena nauka dokazala da ništa nije statično, onda cijeli svijet ima svoju historiju." Kao nauka, a to nauka, pa još i društvena, vrlo mi je sumnjivo, jer čim se bavi obrađivanjem i učenjem ili znanjem kroz priču, pripovijedanje i uz to tumačenjem događaja, svako ko piše o prošlosti uzima si za pravo obraditi i tumačiti prošlost na način da priča teče.

«Historia (est) testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, nuntia vetustatis. (Prošlost je svjedok vremena, svjetlo istine, život pamćenja, učiteljica života, glasnica starine).» navodno je rekao Ciceron, Marcus Tullius Cicero (106. – 43. p.n.e)

A zapravo: Čovjek je svjedok vremena i svjetlo istine. Sa svojim manama i ponekom vrlinom, i nije baš neka garancija istinitog svjedočenja. Život je pamćenje, ali ga ono ne uči životu! Zapišeš li ili nekome ispričaš svoja sećanja, postaješ glasnik starine!

NAJSTARIJI TRAGOVI

Na ovom "Trećem kamenu od Sunca" živi se odavno. Ima tome skoro četiri milijarde godina. I tu, na malom parčetu toga kamena zvanog Panonija, a..."tu je nekad, kažu knjige bilo more, bilo more, pa presušilo, ni Dunav nije loš. Al' na sreću tu je mesec svetionik, vodi me kroz plave vode sna" (tako o Panoniji pjeva Đorđe Balašević: «Panonski mornar»)
...

    A Panonija je latinski naziv za Rimsku provinciju (od I veka n.e.) koja se protezala od Bečke šume na severo-zapadu do desne obale Dunava na istoku, na jugo-istoku do utoka Save u Dunav i do Save i Kupe na jugu. Kasnije se naziv proširio na prostranu ravnicu omeđenu Karpatima na severu i istoku, obroncima Alpa na zapadu i Dinaridima na jugu.
     A tu, na komadiću Panonije, na desnoj obali Dunava, na svega 70 jutara atara sela Borova na 45°22'33'' geografske širine i 18°57'48'' geografske dužine (što je lokacija Radničkog doma), na lesnoj zaravni ~89,00 m' nad morem i oko 6 m' nad Dunavom, tridesetih godina XX veka sagrađena je tvornica «Bat'a» i uz nju njeno naselje.
     Taj mali deo Panonije, južno od sela Borovo i severno od grada Vukovara, visoko nad Dunavom, do tih tridesetih godina oduvek je služio samo za zemljoradnju. Tu plodnu zemlju su obrađivali ljudi koji su svoja naselja podizali na pogodnijim mestima za život, prije nego što je industrijska revolucija “zakucala” na vrata ovog ratarskog kraja. Nikada, prilikom iskopa temelja zgrada ili cesta za podizanje tvornice i naselja nisu iskopani materijalni dokazi života na prostoru naselja. Tek jednom, kod kopanja bunara za novu «Bat'inu» električnu centralu na samoj obali Dunava, radnici su iskopali jednu kost. Dugačku 1,5 m' i debelu 30 cm. Kost se na zraku brzo raspala. A događaj je zabilježen u «Borovo» novinama 1935.godine.
     Severno iza sela Borova gde se Dunav razlijeva i pravi prirodno mrestilište je bara, Savulja.
     Tamo negde su pronađeni ostaci kostura mamuta.
     Na lokalitetu Leva Bara (dio Vukovara) postoji nekropola. U njoj su iskopani grobovi koji se datiraju  od IX-VII vek p.n.e., Ilirski grobovi iz VII.st. p.n.e., zatim Keltski iz I. stoljeća pre i posle nove ere. Neki grobovi koji se smatraju starorimskim. Slavenski grobovi iz VII-X st. koji su pripadali avarsko-slavenskoj tzv. kestztelyskoj i bjelobrdskoj kulturi.
     Nalazi na arheološkom nalazištu Vučedol, 5 km niz Dunav od Vukovara, po kojem je čitava kultura brončanog doba između 2150 - 1850 godine p.n.e.dobila ime, te nalazi na lokalitetu Gradca severno od sela Borovo (koji je nedovoljno istražen), dokaz su većih i organiziranih naselja u vreme pre(t)historije na bližim prostorima tvornice i naselja uz nju.

Prilog: Topografska karta kraja (Odlaskom UNTAES-a 1997/8. godine, na zidovima napuštenih kancelarija u privatnim kućama, ostale su da vise umrljane karte koje su koristili. Jedna takva je prikazana u "prozoru" Borovo!)

nastavlja se...